Byłe sowieckie bazy wojskowe w Polsce i na Łotwie a rozwój praktyk turystycznych. Studium wybranych przypadków (część 2)

Автор

Dr Czarnecka Dominika

Adiunkt w Ośrodku Etnologii i Antropologii Współczesności, Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk w Warszawie (Warszawa, Polska). ORCID ID: https://orcid.org/0000-0002-6841-9567

Byłe sowieckie bazy wojskowe w Polsce i na Łotwie
a rozwój praktyk turystycznych. Studium wybranych przypadków (część 2)

Анотація

Niniejszy artykuł dotyczy praktyk turystycznych rozwijanych w obrębie wybranych byłych sowieckich baz wojskowych w Polsce (Borne Sulinowo, Kłomino, Pstrąże) i na Łotwie (Skrunda‑1, Karosta w Lipawie, twierdza Daugavgrīva). Przedstawiony w tekście katalog praktyk turystycznych – 1) ruch urban exploration, 2) wytyczanie ścieżek i eksplorowanie poprzez spacerowanie, 3) zakładanie i zwiedzanie muzeów i quasi-muzeów, 4) reality shows z elementami spektaklu, 5) organizowanie i uczestnictwo w eventach – ma z założenia charakter otwarty i selektywny zarazem. Obejmuje on wyłącznie te rodzaje praktyk, które opierają się na wykorzystaniu materialnego dziedzictwa militarnego oraz wyselekcjonowanych elementów historii, w celu kreowania unikalnych produktów turystycznych, w tym odrębności miejsca w kontekście jego przeszłości. Skupienie uwagi na praktykach turystycznych rozwijanych w odmiennych kontekstach – polskim i łotewskim – pozwoliło na ukazanie, w jaki sposób posowieckie materialne dziedzictwo militarne w obu krajach wykorzystywane jest do pełnienia nowych funkcji, jak praktyki turystyczne przyczyniają się do rehabilitacji baz i innych obiektów powojskowych, jak przebiega proces negocjowania znaczeń w ramach i w odniesieniu do nich, wreszcie, jaki wpływ na praktyki turystyczne ma materialność miejsca. Wyniki badań ukazały, że w strefach zdemilitaryzowanych w Polsce i na Łotwie rozwijają się zróżnicowane praktyki turystyczne i kształtowane są określone wzory doświadczenia turystycznego, które nie mają związku z turystyką masową. W każdym konkretnym przypadku to materialność przestrzeni powojskowej wyznacza typ praktyk turystycznych, które się w niej rozwijają. W kontekście praktyk turystycznych materialne dziedzictwo byłych baz wojskowych jest przedstawiane jako coś niecodziennego, wartego zobaczenia. Jednocześnie kontemplowanie dziedzictwa militarnego i jego doświadczanie odbywa się w warunkach spokoju i bezpieczeństwa, co powoduje, że kreowane obrazy i doświadczenia stają się wysterylizowane i w gruncie rzeczy dalekie od zagrożeń, dla których bazy były tworzone, czyli oderwane od ich pierwotnych funkcji i znaczeń. Rozwój zróżnicowanych praktyk turystycznych ukazuje, że choć militarne dziedzictwo byłych sowieckich baz wojskowych jest znaczące w teraźniejszości, jest ono jednocześnie kontestowane, ambiwalentne i igrające z niepokojącymi wyobrażeniami, zarówno na temat przeszłości, jak i przyszłości.

Słowa kluczowe:

baza wojskowa, dziedzictwo post-zimnowojenne, Łotwa, militarny, Polska, praktyki turystyczne, turystyka militarna.

Sources and literature

1. Błahut, G. (2006) Akty symboliczne w przestrzeni zdewaluowanej. Przykład urban exploration i graffiti. Studia Etnograficzne i Antropologiczne, vol. 9, pp. 63–75.
2. Boorstin, D. (1964) The Image: A Guide to Pseudo-Events in America. New York: Harper.
3. Campbell, C. (1987) The Romantic Ethic and the Spirit of Modern Consumerism. Oxford: Basil Blackwell.
4. Czarnecka, D. (2016) (Re)konstruowanie topografii (nie)widzialności. Przestrzeń miejska i muzealna byłej bazy radzieckiej. Journal of Urban Ethnology, t. 14, ss. 143–161.
5. Czarnecka, D. (2019) Tourism as Remembrance Activity: The International Gathering of Military Vehicles in a Post-Military Base in Poland. Cesky lid, vol. 106, no. 4, pp. 463–490. DOI: https://doi.org/10.21104/CL.2019.4.03.
6. Del Casino Jr, V., Hanna, S. P. (2000) Representations and Identities in Tourism Map Spaces. Progress in Human Geography, vol. 24, no. 1, pp. 23–46. DOI: https://doi.org/10.1191/030913200673388638.
7. Demski, D. (2019) From Military Sites to Exhibitionary Arenas in Poland and Latvia, 2015–2019. Cesky lid, vol. 106, no. 4, pp. 491–514. DOI: https://doi.org/10.21104/CL.2019.4.04.
8. Demski, D., Czarnecka, D. (2018) A Site Shaped by Discontinuity: the Practices of Place-Making in a Post-Soviet Military Base in Poland. Suomen Antropologi. Journal of the Finnish Anthropological Society, vol. 43, no. 2, pp. 30–52. DOI: https://doi.org/10.30676/jfas.v43i2.69843.
9. Frątczak, G., Czejarek, R. (2020) Kłomino i Borne Sulinowo, cz. 2 (Jedyne takie miejsce/Jedynka). Polskie Radio. Available at: https://jedynka.polskieradio.pl/artykul/2451659 (accessed 25 October 2022).
10. Iwan, B. (2017) Rozwój turystyki eventowej w Polsce. Zeszyty Naukowe. Turystyka i Rekreacja, t. 1, nr 19, ss. 55–72. DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0010.5802.
11. Kirshenblatt-Gimblett, B. (1998) Destination Culture. Tourism, Museums, and Heritage. Berkeley ; Los Angeles ; London: University of California Press.
12. LCTA Lauku ceļotājs. Military Heritage Management Guidelines (2011). Available at: https://www.celotajs.lv/cont/prof/proj/GreenBelt/dokumenti/vadlinijas/Militaro_objektu_apsaimniekosanas_vadlinijas_eng_kopija.pdf (accessed 13 October 2022).
13. Massey, D. (1994) Space, Place and Gender. St. Paul: Minnesota University Press.
14. Peil, T. (2006) ‘Maps of Meaning’: Landscapes on the Map and in the Mind – Discovering Paldiski, Estonia. Norsk Geografisk Tidsskrift – Norwegian Journal of Geography, vol. 60, no. 1, pp. 110–122. DOI: https://doi.org/10.1080/00291950500535244.
15. Pink, S. (2008) Mobilising Visual Ethnography: Making Routes, Making Place and Making Images. Forum: Qualitative Social Research (electronic journal), vol. 9, no. 3. Available at: http://dx.doi.org/10.17169/fqs-9.3.1166 (accessed 25 October 2022).
16. Pokojska, W., Suszczewicz, M. (2016) Turystyka miejsc niechcianych – poradzieckie garnizony w Polsce Zachodniej. Turystyka Kulturowa, no. 2, pp. 101–115.
17. Saunders, N. J. (2005) Culture, Conflict and Materiality: The Social Lives of Great War Objects. Materializing the Military/ eds. B. Finn, B. C. Hacker. London: Science Museum, pp. 77–94.
18. Strömberg, P. (2010) Swedish Military Bases of the Cold War: The Making of a New Cultural Heritage. Culture Unbound, vol. 2, pp. 635–663. DOI: https://doi.org/10.3384/cu.2000.1525.10236635.
19. Urry, J. (2007) Spojrzenie turysty. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
20. Wang, N. (1999) Rethinking Authenticity in Tourism Experience. Annals of Tourism Research, vol. 26, no. 2, pp. 349–370. DOI: https://doi.org/10.1016/S0160-7383(98)00103-0(98)00103-0.